De Tweede Wereldoorlog is tachtig jaar na dato nog steeds onbegrijpelijk

‘Oorlog is een schandaal voor de mensheid”, zegt oud-politicus Jan Terlouw verderop in dit boek. Dat geldt voor elke oorlog. Ook nu nog. Of die oorlog nu plaatsvindt in Oekraïne, of in de Gazastrook. Een oorlog is onbevattelijk. Maar wie de cijfers en feiten van de Tweede Wereldoorlog bekijkt, kan maar tot één conclusie komen: dit is volkomen onbegrijpelijk.

Zeker 50 miljoen doden. Wereldwijde vernietiging van steden en dorpen. Stelselmatige vervolging van Joden, Sinti en Roma. Bijna zestig landen die meedoen aan de strijd. De cijfers zijn overweldigend en afschuwelijk. Neem Auschwitz, het concentratiekamp in Polen waar in een aantal jaar meer dan een miljoen mensen de dood in werden gejaagd.
De Tweede Wereldoorlog is voor ons de laatste oorlog geweest binnen onze huidige landsgrenzen. Tachtig jaar na dato is deze periode nog steeds belangrijk in onze maatschappij. De oorlog zit nog steeds in ons hoofd.
De oorzaken van de Tweede Wereldoorlog en ook het verloop ervan vinden hun oorsprong grotendeels in de Eerste Wereldoorlog. In 1918 werden de Duitsers en hun bondgenoten voor de eerste keer verslagen door de geallieerden. De Duitsers bleven vernederd en gebroken achter. Dat leidde tot armoede en woede in het land. Een voedingsbodem waar Adolf Hitler, met een agenda vol haat, door kon floreren. Van verliezen leer je vaak meer dan van winnen en dat geldt ook een beetje voor de wereldoorlogen. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog beschikte Duitsland over het modernste leger van de wereld. Met veel tanks en vooral ook veel vliegtuigen.
Het Nederlandse leger was in mei 1940 geen partij voor de Duitsers. De Nederlandse overheid geloofde in de jaren 30 vurig dat ons land neutraal kon blijven. Een modern leger opbouwen?

Dat was niet nodig. „Ga maar rustig slapen”, zei toenmalig premier Hendrik Colijn. Maar ook de legers van Frankrijk, België en eerder Polen, Denemarken en Noorwegen hadden geen schijn van kans. Vijf jaar lang zuchtte een groot deel van Europa onder de ijzeren vuist van de nazi’s.
Tegenstand werd niet geduld. Stakingen, zoals de Februaristaking in 1941 en de April-meistaking in 1943 werden hardhandig neergeslagen. Verzetsstrijders wachtte een ellendig lot als ze gepakt werden en de Joodse bevolking werd geïsoleerd, vernederd, afgevoerd en grotendeels vermoord. De Holocaust is qua omvang en sadisme nog steeds ongekend in de wereldgeschiedenis.
In die donkere jaren ging het leven toch gewoon door. De meeste mensen maakten er het beste van. Anderen toonden ongekende moed. Door zich wel te verzetten of door onderduikers in huis te nemen. Veel mensen hebben hun leven te danken aan mensen die hun eigen leven in de waagschaal hebben gesteld.

Er is ook die andere kant. Misschien wel net zoveel Nederlanders hielpen de Duitsers actief of dienden in het Duitse leger. Het zijn trauma’s die tot nu toe doorleven in families. De verwoestingen, de angst, het verlies maar ook de schaamte om de keuzes die toen, in die bizarre jaren, gemaakt werden.

De Tweede Wereldoorlog ligt tachtig jaar achter ons. De geallieerde bevrijdingslegers trokken in de zomer van 1944 vanuit Normandië naar het noorden en in het oosten verpulverden de Russen ten koste van veel mensenlevens de Duitse tegenstand. In 1945 bezweek Duitsland. Hitler pleegde zelfmoord. In augustus 1945 volgde ook de capitulatie van Japan nadat de Amerikanen twee verwoestende atoombommen op de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki gooiden.

Nooit meer oorlog. Nie wieder. Het was het stellige voornemen na de Tweede Wereldoorlog. Maar leren van de geschiedenis is lastig, zo blijkt.